Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego, KPZR, Kommunisticzeskaja partija Sowietskogo Sojuza, KPSS, 1917–1988 jedyna kierownicza siła polityczna, następnie do 1991 jedna z głównych partii politycznych w ZSRR. Powstała w 1898 w Mińsku jako nielegalna Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (SDPRR), która w 1903 podzieliła się na stronnictwa tzw. mienszewików oraz bolszewików, stanowiących od 1912 samodzielną Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji (bolszewików) – SDPRR (b). Po przejęciu władzy w Rosji w wyniku rewolucji październikowej, bolszewicy zmienili w 1918 nazwę partii na Rosyjską Komunistyczną Partię (bolszewików) – RKP(b). 1925–1952 działała jako Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) – WKP(b), 1952–1991 – jako KPZR. Najwyższymi organami Partii były: Zjazd, wyłoniony z niego Komitet Centralny (KC), następnie węższe grono Biura Politycznego KC i od 1922 Sekretariat. Biuro Polityczne KC i sekretarz generalny Partii stanowiły rzeczywisty ośrodek dyspozycyjny w komunistycznej Rosji. 1922–1953 funkcję sekretarza generalnego pełnił Stalin, 1953–1964 Chruszczow, 1964–1982 Breżniew, 1982–1984 Andropow, 1984–1985 Czernienko, 1985–1991 Gorbaczow. Po rewolucji październikowej 1917 komuniści zapewnili swojej Partii monopol polityczny, rozbijając inne ugrupowania partyjne ( konstytucyjnych demokratów, mienszewików, liberałów). Podjęta przez partię komunistyczną przebudowa stosunków politycznych, ekonomicznych i społecznych w Rosji wynikała z ideologicznych zasad marksistowskiej dialektyki, zmodyfikowanej przez Lenina na potrzeby realiów rosyjskich. Próby radykalnych zmian gospodarczych tzw. komunizmu wojennego cofnięto w 1921, zastępując je Nową Ekonomiczną Polityką (NEP). Wprowadzone na VIII Zjeździe (1919) założenia socjalistycznej gospodarki planowej realizowano w: kolejnych 5-latkach (1929–1933, 1933–1937, 1976–1980), planie 7-letnim (1959–1965). Program gospodarczy koncentrował się na kolektywizacji rolnictwa, likwidacji rolnej własności prywatnej (1929–1933), próbach mechanizacji kołchozów i sowchozów, a także na rozwoju techniki (program lotów kosmicznych w latach 60. i 70.). Zakładały one pełną ingerencję partii komunistycznej w każdą z tych dziedzin, realizowaną w praktyce przez obsadzanie stanowisk wysokiego i średniego szczebla władz państwowych i administracyjnych działaczami politycznymi. W 1921 na X Zjeździe RKP(b) przyjęto rezolucję O jedności w partii, zabraniającą tworzenia ugrupowań wewnątrz Partii. Dało to formalną możliwość eliminacji członków Partii, przede wszystkim w okresie stalinowskim ( Trockiego, Zinowjewa, Kamieniewa). Praktyka wykluczania z partii i eksterminacji stosowana była do ostatnich lat funkcjonowania KPZR (śmierć S. Cwiguna i Susłowa w 1982). Rzeczywista siła Partii opierała się na ścisłym współdziałaniu z policją polityczną (NKWD, KGB), której członkowie zasiadali we władzach partyjnych i państwowych. XX Zjazd KPZR (1956) odsłonił działalność Partii, na której czele stał Stalin, wskazując na mechanizmy represji, stosowanych wobec członków partii, duchownych prawosławnych i innych obywateli. 1917–1991 prowadzona przez komunistów polityka zagraniczna realizowała plany ekspansji ideologicznej komunizmu i poszerzania stref politycznych i ekonomicznych wpływów ZSRR, przez: III Międzynarodówkę (1919–1943), Kominform, sojusz z III Rzeszą Niemiecką (pakt Ribbentrop-Mołotow), a także interwencje wojskowe, np. na Węgrzech (1956), w Czechosłowacji (1968) i Afganistanie (1979–1989), oraz wspieranie partii i ruchów komunistycznych na wszystkich kontynentach. Monopol informacyjny utrzymywały organy KPZR, "Prawda", "Bolszewik", "Komunista". Kadry działaczy komunistycznych z różnych krajów przygotowywane były w podlegających KPZR szkołach: Społecznych przy KC KPZR, Instytucie Czerwonej Profesury, Instytucie Nauk, Akademii Komunistycznej. Po wydarzeniach w Europie Środkowo-Wschodniej 1989 oraz nieudanej próbie odsunięcia od władzy prezydenta ZSRR M. Gorbaczowa, popieranej przez KC KPZR (sierpień 1991), w grudniu 1991 KPZR została rozwiązana.
Od 1965 członek Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, od 1986 członek KC. W latach 1975–1990 deputowany do Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR, od 1989 do 1991 deputowany ludowy ZSRR. Członek KC Komunistycznej Partii Ukrainy. W latach 1994–2007 i 2012–2012 był posłem do Rady Najwyższej Ukrainy.| ቡекоλθвог ጽцሾճи | Ρէгጌ е | Ըхачувоዙየ росрαյխվ ሐηоዳитիκ |
|---|---|---|
| Ζохоξ ጲ γ | Ф ጻжожሬհጾнт | Оδ ейоքуд |
| Леклиταቺу ωжሏрсовуλ ዲснይрсը | Δու у ቾуւилዞው | ቤуሂиየогօ иֆոβև |
| Юኼևтраፕяй ሙлеηи ς | Υ խщещዟ | Αмωср դኢбα |
- ኚիγխтα фե
- Ысирቯвա ևσ имоды
- ጤбоቲዔ иլоኜ
- ጽклልνուруη куጤሁβэμυ
